2003-2007 Report
ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ
της Δρ. Σ. Χλουβερακη
Θέμα: Επεμβάσεις Συντήρησης στον Αρχαιολογικό Χώρο του Αζοριά 2003-2007
Η παρακάτω έκθεση αναφέρεται στις εργασίες στερέωσης των τοιχοδομών στον αρχαιολογικό χώρο του Αζοριά που πραγματοποιήθηκαν σε τέσσερεις ανασκαφικές περιόδους από το 2003 έως και το 2006 κατόπιν αιτήματος της ΚΔ Εφορίας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων για άμεση στερέωση των αποκαλυφθέντων αρχιτεκτονικών λειψάνων και σύμφωνα με τις υποδείξεις της Ε. Ηλιάδου χημικού-μηχανικού και της Σ. Ψυχογιοπούλου γεωλόγου της Διεύθυνσης Συντήρησης, ΥΠΠΟ σε αναφορά τους της 29ης Ιανουαρίου 2004 με αριθ. Πρωτοκόλλου, ΥΠΠΟ/ΣΥΝΤ/Φ38/4313 πε./20395.
Οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν από την Σ. Χλουβεράκη, επικεφαλή του εργαστηρίου συντήρησης του ΙΝΣΤΑΠ – Κέντρο Μελέτης Ανατολικής Κρήτης και την επίβλεψη του Α. Νικάκη, επικεφαλή συντήρησης της ΚΔ΄ Εφορείας Κλασσικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων.
Πληροφορίες σχετικά με την ιστορία και την αρχιτεκτονική του χώρου καθώς και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής και τα δομικά υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί έχουν συμπεριληφθεί στην αντίστοιχη τεχνική μελέτη του 2003.
Τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα οικοδομήματα του Αζοριά είναι η χαλάρωση των λιθοδομών λόγω της έκπλυσης του συνδετικού υλικού από την βροχή αλλά και λόγω της επίφοβης κλίσης μερικών τοίχων, και η ρηγμάτωση των λίθινων δόμων που έχει προκληθεί τόσο λόγω της έντονης καλλιέργειας στην περιοχή (δράση ριζών ελιάς και θάμνων) όσο και λόγω των έντονων κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στη θέση (πρόκληση διαστολής-συστολής ων πετρωμάτων).
Επεμβάσεις –Υλικά Συντήρησης
Προκειμένου να προστατευτούν τα οικοδομήματα από την επίδραση των καιρικών φαινομένων που επικρατούν στην περιοχή κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών κρίθηκε απαραίτητη η λήψη βασικών σωστικών μέτρων όπως η στερέωση των αρμών (αρμολόγηση) και η προσωρινή στήριξη ορισμένων τοίχων με ξύλινες κατασκευές το 2003 και 2004. Οι ξύλινες κατασκευές ήταν απόλυτα αντιστρεπτές και αποσκοπούσαν στην αντιστάθμιση του μετατοπισμένου βάρους των τοίχων. Οι κατασκευές αυτές παρέμειναν στο χώρο μέχρι την ολοκλήρωση της στερέωσής των υποστηριζόμενων τοιχοδομών.
Η άμεση στερέωση των τοιχοδομών άρχισε το 2003 στην περιοχή Β της Νότιας Ακροπόλεως, με χρήση κονιάματος που αποτελούνταν από 1 μέρος ασβέστη, 1 ½ Μηλαική γη, ¼ λευκό τσιμέντο, 1 ½ ασβεστιτική άμμο, και 3 μέρη χαλαζιακή. Σχετική έκθεση κατατέθηκε στην ΚΔ΄ Εφορεία τον Ιούνιο του 2003. Το 2004 μετά από επέμβαση της Διεύθυνσης Συντήρησης με την τεχνική έκθεση των Ε. Ηλιάδου και Σ. Ψυχογιοπούλου που προαναφέρθηκε (29η Ιανουαρίου 2004, ΥΠΠΟ/ΣΥΝΤ/Φ38/4313 πε./20395) η σύσταση του κονιάματος τροποποιήθηκε ως εξής: 1 μέρος λευκού τσιμέντου Δανίας και 3 μέρη χαλαζιακής άμμου. Η κοκκομετρία της άμμου κυμαίνεται στα 0,5-3 χιλιοστά με ελάχιστες προσμίξεις χοντρότερων κόκκων που φτάνουν τα 4 χιλιοστά.
Απαραίτητος κρίθηκε επίσης και ο καθαρισμός χόρτων και η αποξήρανση και απομάκρυνση θάμνων που έχουν τις ρίζες τους ανάμεσα στους δομικούς λίθους. Προκειμένου να απομακρυνθούν οι θάμνοι χωρίς να προκαλέσουν ζημιά στην τοιχοδομή, κόπηκαν πρώτα τα κλαδιά τους και στην συνέχεια έγιναν επανειλημμένες ενέσεις με Round up 1:1 με νερό έως ότου ο κορμός και οι ρίζες να ξηραθούν και να συρρικνωθούν. Στη συνέχεια απομακρύνθηκαν με απλό τράβηγμα χωρίς να προκαλέσουν ζημιές στον τοίχο.
Κατά την διάρκεια της τελευταίας ανασκαφικής περιόδου εκτός της αρμολόγησης των τοιχοδομών πραγματοποιήθηκε και συγκόλληση θραυσμάτων λίθων στα θρανία του Πρυτανείου καθώς και γέμισμα ρωγμών που είχαν προκληθεί κυρίως από τις ρίζες των δένδρων που αφαιρέθηκαν από την περιοχή αυτή προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ανασκαφική έρευνα. Για τις συγκολλήσεις και το γέμισμα των ρωγμών χρησιμοποιήθηκε λευκό τσιμέντο, ασβέστης και μάρμαρο Πεντέλης, ενώ στην επιφάνεια εφαρμόστηκε χώμα από τον χώρο για την δημιουργία πάτινας ώστε να αποφευχθεί το αισθητικό πρόβλημα που προκαλεί το έντονα λευκό χρώμα της συγκολλητικής ύλης.
Μετά το τέλος της κάθε ανασκαφικής περιόδου ο χώρος προστατεύεται με την κατασκευή μίας προσωρινής αλλά αποτελεσματικής περίφραξης, ένα μέτρο που κρίθηκε απαραίτητο αφού στην ευρύτερη περιοχή πραγματοποιείται ελεύθερη βοσκή αιγοπροβάτων.
Προετοιμασία Κονιάματος – Μέθοδος Εφαρμογής
Η μεθοδολογία που ακολουθείται έχει περιγραφεί λεπτομερώς στις τεχνικές μελέτες που κατατέθηκαν το 2003 και 2004 και περιγράφεται συνοπτικά παρακάτω:
Προετοιμασία κονιάματος:
- Ξηρή ανάμειξη της άμμου και τσιμέντου με ηλεκτρικό αναδευτήρα
- Παραμονή του ξηρού μείγματος κονιάματος για 15 λεπτά ώστε να κατακαθίσουν τα υλικά.
- Δεύτερη ανάδευση με πρόσθεση νερού μέχρι το μείγμα να γίνει απόλυτα ομοιογενές.
Μέθοδος εφαρμογής:
(1) Καθάρισμα των χαλαρών υλικών που βρίσκονται μέσα στον αρμό σε βάθος περίπου 5-7 εκατοστών όπου αυτό είναι δυνατό.
(2) Διαβροχή του αρμού και των γύρω λίθων ώστε να αποφευχθεί η απορρόφηση του νερού από το κονίαμα.
Εφαρμογή του κονιάματος στον αρμό με το χέρι η με μικρές σπάτουλες καλλιτεχνίας ώστε να διατηρηθεί όσο πιο καθαρό γίνεται το λίθινο δομικό υλικό γύρω από τους αρμούς.
(3) ‘Χτύπημα’ ή συμπίεση του κονιάματος μετά την αρχική στερεοποίηση του, αφού δηλαδή τραβήξει λίγο και εξατμιστεί το νερό που περιέχει. Το στάδιο αυτό αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό μέρος των εργασιών αφού έτσι επιτυγχάνεται καλύτερη πρόσφυση στο λίθινο υλικό, μεγαλύτερη εσωτερική συνοχή του κονιάματος καθώς και αποφυγή του τριχιάσματος η της ρηγμάτωσης που προκαλείται από την εξάτμιση του νερού. Το χτύπημα του κονιάματος μπορεί να γίνει μα ένα κατάλληλα διαμορφωμένο ξύλο η με την πίσω μεριά ενός καλεμιού ανάλογα με το μέγεθος του αρμού. Είναι δε πολύ σημαντικό το ‘χτύπημα’ να γίνει στο σωστό χρόνο πριν δηλαδή το κονίαμα σκληρύνει πολύ πράγμα που εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες. Για το λόγο αυτό απαιτείται συνεχής παρακολούθηση και δοκιμές ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα.
(4) Καθαρισμός των λίθων γύρω από τον αρμό με χορτόβουρτσες αμέσως μετά το χτύπημα αφού τα περισσεύματα του κονιάματος έχουν στεγνώσει και μπορούν να βουρτσιστούν
(5) Ξύσιμο της επιφάνειας του κονιάματος με κατάλληλα διαμορφωμένα εργαλεία (ατσάλινα μαχαίρια κομμένα ώστε η άκρη τους να σχηματίζει Π) προκειμένου να απομακρυνθεί η κρούστα από λεπτά αδρανή που δημιουργείται στην επιφάνεια κατά το στρώσιμο και το χτύπημα του κονιάματος. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια πιο αδρή επιφάνεια με το κατάλληλο πορώδες και πολύ πιο ευπαρουσίαστη υφή.
(6) Εφαρμογή στην επιφάνεια του κονιάματος υδατικού αιωρήματος χώματος από τον χώρο με σκοπό την δημιουργία πάτινας για την μείωση της έντονης χρωματικής αντίθεσης που δημιουργείται στο χώρο αφού το κονίαμα είναι αρκετά ανοιχτόχρωμο σε σχέση με τα αρχαία δομικά υλικά που βρίσκονται στον χώρο (βλέπε τεχνική έκθεση εργασιών συντήρησης του 2003)
(7) Στ. Σκέπασμα των αρμολογημένων τμημάτων με υγρή λινάτσα και συνεχής διαβροχή του υφάσματος για τις πρώτες 10 ημέρες τουλάχιστον.
Όλα τα αρχιτεκτονικά λείψανα τεκμηριώθηκαν με σχεδιαστική αποτύπωση και λεπτομερή φωτογράφηση πριν γίνει οποιαδήποτε επέμβαση συντήρησης, ενώ όλα τα στάδια των εργασιών τεκμηριώθηκαν φωτογραφικά πριν, κατά την διάρκεια και μετά την επέμβαση.
Θέσεις Επέμβασης
2003: πραγματοποιήθηκε στερέωση στην Περιοχή Β της Νότιας ακροπόλεως: A800, A1200, A1600, B100-400.
2004: πραγματοποιήθηκε αρμολόγηση στις ακόλουθες περιοχές:
Στον τομέα Β300 ολοκληρώθηκε η αρμολόγηση που είχε ήδη ξεκινήσει από την προηγούμενη χρονιά.
Στερεώθηκαν όλες οι τοιχοδομές της Νοτιοανατολική γωνία του χώρου που ανασκάφηκαν το 2003, τομείς Β600, Β1100 και Β1300.
Επίσης οι όλες τοιχοδομές στην βόρεια πλευρά της Δυτικής πλαγιάς: Α1300, Α1200, Α1500, Α1600, Α1100, Α900 και Α800.
Τέλος, ολοκληρώθηκε και η στερέωση ενός μεγάλου μέρους του Βορειοανατολικού κτιρίου: Α300-Α400, Α1700, Α2300 και Α2100.
2005: πραγματοποιήθηκε στερέωση στις ακόλουθες περιοχές: D500, B2200-2300, B1200, B1500-B1600, B700, B2800 and 3300.
2006: πραγματοποιήθηκε στερέωση στις ακόλουθες περιοχές: B800, B1200, B1700, B3100, D300, D500.
2007: πραγματοποιήθηκε στερέωση στις ακόλουθες περιοχές:
A500, A300, A2100 (Northeast Building)
A1900N, A2000, A600 (Andreion Complex)
B2800, B2900, and B3300 (south end of service building)
D500 Monumental Civic Building (north, south and east walls)
D600 (LM IIIC Shrine)
D900-D1000, D1400 (Archaic Shrine)
D800, D1200-D1300 (North Houses)
D600, D1500 (Northwest House)
D300 (Service Building)
B3000, 3700, 3800, 3900 (Southwest House and Southwest Slope buildings)
Προτεινόμενες Μελλοντικές Εργασίες Συντήρησης
Μετά το τέλος της ανασκαφικής έρευνας τον Ιούλιο του 2006 παρέμειναν αρκετοί τομείς που δεν έχουν στερεωθεί ακόμα. Οι Διευθυντές της ανασκαφής έχουν εξασφαλίσει το κονδύλι για την συνέχιση της στερέωσης το 2007-2008 και εφόσον είναι διαθέσιμος ο εξοπλισμός (γεννήτριες., ηλεκτρικοί αναδευτήρες, πιεστικό για την παροχή νερού κλπ.) αλλά και το ήδη εκπαιδευμένο συνεργείο, κρίνεται σκόπιμο να συνεχιστούν οι εργασίες συντήρησης στο χώρο έως ότου ολοκληρωθεί το έργο που είναι ζωτικής σημασίας για την σταθεροποίηση και προστασία του αρχαιολογικού χώρου.
Το 2008 σκοπεύουμε να ολοκληρώσουμε την συντήρηση της περιοχής (Σχέδιο):
B3800 west wall
B3700 tholos tomb
B3500 north wall
B3200, 3400, 3600
Δρ. Στεφανία Χλουβεράκη
Επικεφαλής Εργαστηρίου Συντήρησης W.D.E. Coulson
INSTAP – Κέντρο Μελέτης Ανατολικής Κρήτης